Don’t stop me now, I’m having a good time
Tijdens de zomervakantie keek ik een documentaire over Queen waarin er een bijzonder mooi beeld word geschetst over het leven van hun leadzanger Freddy Mercury. Onze schoonzoon tipte mij over de film Bohemian Rhapsody op Netflix. Dit zijn films die mijn aandacht vanaf de eerste minuut hebben, het is bijzonder mooi gemaakt. De acteur die Freddy speelt heeft misschien net even teveel overbite maar voor de rest zou het zomaar zijn broertje geweest kunnen zijn. De hele film is als een loop, je wordt meegezogen in het leven en de carrière van de zanger en de bandleden. Toch is er één fragment wat mij in het bijzonder opvalt. Freddy, die in werkelijkheid Farrokh Bulsara heet, verteld daar aan zijn vriendin wat hij voelt als hij op het podium staat. Het is een bijna droomachtige staat waarin hij geen angst kent en is hij precies degene wie hij altijd had moeten zijn. Hij zegt dat het in een toestand als deze onmogelijk is om vals te zingen. Er van uitgaande dat Mercury voorafgaand aan een optreden geen alcohol of andere geest verruimende zaken, die niet in het receptenboekje van God staan, tot zich had genomen doet de beschrijving van zijn gevoel aldaar denken aan Flow.
Flow, een ultieme ervaring van geluk
Mihaly Csikszentmihalyi, psycholoog en grondlegger van de positieve psychologie, deed jarenlang onderzoek naar iets wat we allemaal willen zijn: ‘’Gelukkig’’. Naar de vraag wat de ultieme staat van gelukkig zijn inhoudt kwam in de vele interviews die hij met mensen uit alle lagen, culturen en professie had naar voren dat mensen die deze gelukzaligheid ervoeren, tijdens hun werkzaamheden of activiteiten, werden meegenomen in een stroom waarin er een verlies was van zelfbewustzijn, tijd, plaats en zelfs interne prikkels als trek of een volle blaas. Deze stroom noemde hij Flow.
Een gevoelservaring die zich als volgt kenmerkt:
· Er is een volledige betrokkenheid bij wat je doet, focus en concentratie
· Er is een gevoel van opwinding en buiten de realiteit van alledag zijn
· Er is een innerlijke helderheid, je weet waar je mee bezig bent
· Er is een ‘weten’ dat je beschikt over de juiste vaardigheden om de taak of activiteit uit te voeren
· Er is een gevoel van rust, er zijn geen zorgen en je hebt het gevoel dat je buiten de grenzen van het ego uitstijgt
· Er is geen besef van tijd, uren vliegen voorbij
· Je handelt vanuit intrinsieke motivatie, je ervaart beloning uit het geen je doet
Voor de liefhebber, hieronder een Tedtalk van Mihaly C.
Voorbij het ego, een onbegrensde gelukzaligheid
De gevoelservaring van Flow gaat voorbij aan het ego. De grootste hobby van het ego is ons vooral angst aanjagen, het is de stem in je hoofd die je, bij het aangaan van bijvoorbeeld nieuwe, uitdagende activiteiten vertelt het niet te doen want wat als er dit of dat gebeurt. We herkennen hem duidelijk want de kleine kabouter heeft een nogal saai script die altijd dezelfde soort zinnen bevat:
· Zou je dat nou wel doen?
· Stel dat er dit of dat gebeurt?
· Anderen gaan je zeker weten afzeiken.
· Dit kan jij niet!
· Je bent niet goed genoeg.
· Dit gaat je echt niet lukken.
· Je moet wel rekening met anderen houden.
· Je moet nog beter je best doen.
· Pas op, er dreigt gevaar.
· Doe nou maar normaal.
· Wie denk je wel dat je bent.
Een gevoelservaring als Flow legt het ego het zwijgen op. Je weet dat je over de vaardigheden beschikt om de activiteit uit te voeren en het maakt daarin niet meer uit wat een ander daarvan vindt, de ervaring aan zich beloont zichzelf. Flow brengt je in een ander bewustzijnsniveau, een meditatieve toestand waarin je één wordt met wat je doet. Het is een ultieme ervaring van geluk waarbij je zo wordt meegenomen in de activiteit dat je alles en iedereen om je heen vergeet. Ervaringen als deze vind je in allerlei activiteiten, van creatief met kurk tot parachutespringen, van het hoeden van schapen tot tuinieren, van bergbeklimmen tot musiceren, van dansen tot wetenschap.
In hoeverre een film als deze waarheidsgetrouw is wil ik in het midden laten, de makers hebben met kijkers te maken en zullen er wellicht iets aan gedaan hebben om het amusementsgehalte te verhogen. Echter als Mecury zegt dat hij op het podium precies degene is wie hij altijd had moeten zijn dan zegt dat veel over de toestand waar hij op dat moment in zit. Het ego, de kwelgeest die hem, en iedereen van ons, in de realiteit tartte verdween op het podium. Daar was hij één met al. Eén met wie hij echt was. Wanneer ons ego niet meer de hoofdrol speelt dan komen we in verbinding met ‘’zelf’’, je ziel, je bron, je innerlijke wijsheid of hoe je het ook wil noemen. Het is een verbinding waar angst, twijfel, zorgen of frustratie geen bestaansrecht hebben, een verbinding die je in contact brengt met een schat aan wijsheid. Een stroom die je meevoert over golven waarin het ondenkbare mogelijk wordt. Queen is niet zomaar zo groots geworden. De bandleden en met name de leadzanger waren ‘’out of the box’’ denkers. Mecury wist waar hij goed in was en schuwde het niet om buiten de bestaande geldende kaders te musiceren. De band experimenteerde met klanken en diverse soorten muziekstijlen. Zo, laat de film zien, leggen ze muntstukjes op het drumstel om een nieuw geluid te produceren en laat Freddy de drummer zijn ballen uit zijn broek zingen om een bepaalde toonhoogte te halen voor het nummer Bohemian Rapsody. Ze integreren opera, gebruiken woorden waarvan niemand de betekenis weet en duurt het nummer 6 minuten in plaats van de toen toegestane 3 minuten. De platenbaas wil er niet aan en stelt dat het gedoemd is om te mislukken. De band legt zich hier niet bij neer en brengt het nummer uit. De rest is geschiedenis.
‘’De beste acteurs vind je niet op toneel, die staan naast je”
Op het Live Aid Beneficts concert in 1985 staan ruim 72.000 mensen mee te lallen met woorden waarvan ze het bestaan niet eens weten. Bismillah, Scaramouch en Fandango om maar een paar te noemen. In het 20 minuten durende spektakel overstijgt Queen zichzelf en neemt het publiek mee in dezelfde gevoelservaring. Ten tijde van het concert was ik 18 jaar en het zou niet lang meer duren eer ik net als Queen op het podium stond om een vergelijkbare ervaring te hebben. Het waren er geen duizenden maar van ons nog geen 300 koppig tellende dorp zat er toch zeker een derde in het zaaltje van het dorpshuis. Het in de huid kruipen van iemand anders maakte dat ik, ondanks dat het een rol was, ongegeneerd mijzelf kon zijn. De spanning voor opkomst schuurde ergens tussen: ‘’Ik heb hier onwijs veel zin in en ik vind het doodeng’’. Eenmaal op het toneel vervaagde alles, werd ik één met de rol die mij de mogelijkheid gaf om buiten alle bestaande grenzen te treden. Gewoon jezelf zijn ging mij, in die tijd, op het podium beter af dan in de realiteit van de dag. Je kunt je in deze afvragen waar je de beste acteurs in het leven vindt, op het podium of vlak naast je? 20 jaar later stond ik voor een nog kleinere groep die een ervaring van Flow teweegbracht. Om mijn diploma van Verzorgende te upgraden deed ik een eenjarige opleiding die maakte dat ik er IG achter mocht zetten. De opleiding werd afgesloten met een scriptie en presentatie over een verbeterpunt in de zorg. Er werden ons klassikaal enkele voorbeelden aangeboden die ik liet voor wat ze waren. Diabeteszorg, decubitus, hygiëne, hoe interessant ook en wellicht ook altijd het verbeteren waard, ik zocht iets anders, iets buiten de bestaande regeltjes, iets wat mij uitdaagde, iets wat voor mij echt de moeite waard was om te onderzoeken en te verbeteren. Ik dook in de visie van de thuiszorgorganisatie waar ik destijds werkte en stuitte daar op een zin waarin gesteld werd dat de cliënt de regie over zijn eigen leven hield. Het wekte mijn nieuwsgierigheid. Hoe werkt dit in de praktijk als je zorgafhankelijk bent en met welk een respect gaan wij daar als zorgverleners mee om. Ik dook in een onderzoek met als doel een reflectiebom voor mijzelf en de ander te lanceren. De uiteindelijke titel werd; ‘’Bejegening in de zorg,’’ waarin ik het respectvol omgaan met cliënten en collega’s tegen het licht hield. Het maken van de scriptie en de voorbereidingen voor de presentatie vroegen om een enorme inspanning die tegelijkertijd ook veel energie terug gaf. Ik wist waar ik mee bezig was en dat het geen ik belichtte waardevol was. De regie houden in een zorgafhankelijke situatie is per definitie niet waar, de vraag was dan ook in hoeverre collega zorgverleners zich bewust waren van hun eigen handelen ten opzichte van de wensen van de cliënt.
Een presentatie geven vinden veel mensen superspannend en hoewel ik wat toneelervaring had ontkwam ik ook niet aan de zenuwen. Het was eenzelfde soort spanning als vlak voor opkomst op het toneel, ik heb hier zin in en ik vind het doodeng. Na 5 minuten vloeide de spanning weg en met het hebben van de aandacht van de aanwezigen, het weten waar je het over hebt, het vanuit je pure zelf spreken, het willen bijdragen aan iets waardevols ontstond de gevoelservaring van Flow. In een ervaring als deze overstijg je niet alleen jezelf maar ook de tijd. Ik geloof dat er 20 minuten voor stond maar na een uur werd de presentatie gestopt omdat sommige aanwezigen hun kinderen van school moesten halen. De presentatie verdween niet na dit optreden in een lade, een tijdje nadien gaf ik hem, op verzoek, aan een groepje leerlingen Verzorgende IG. Had ik iets teweeggebracht, iets geraakt? Deze tweede keer van presenteren was in ieder geval een beloning voor het ‘’out of the box’’ denken. Voor mij is het onmogelijk om mee te gaan met vooropgestelde kaders, ideeën of grenzen. Het brein wil daar altijd buiten denken, graven, uitpluizen om tot een nieuwe uitdaging en gevoelservaring van Flow te komen. Voor de buitenwereld niet altijd goed te begrijpen maar met een denkwijze als deze kun je, zo liet de presentatie en de muziek van Queen zien, een bijzondere mooie beweging bewerkstelligen die leidt naar een gevoel van ultiem geluk.
